Loading....
მოხუცი ჯამბაზები
მაკო გოჩაშვილი

2008 წლის 10 ივნისს, მაშინ როდესაც რუსთაველის თეატრში რიგით 129-ე სეზონი იწურებოდა, რეჟისორმა გოჩა კაპანაძემ თეატრის ვარსკვლავები ჯამბაზების ფორმაში გამოაწყო და მაყურებელი პრემიერაზე დაპატიჟა. სწორედ ამ დღეს რუსთაველის თეატრის მცირე სცენაზე თანამედროვე ბრიტანელი დრამატურგის, რონალდ ჰარვუდის, პიესა „კვარტეტის“ პრემიერა შედგა, სპექტაკლს სათაურად „მოხუცი ჯამბაზები“ ეწოდა და 2008 წლიდან დღემდე ანშლაგით მასპინძლობს მაყურებელს.
მსახიობებთან რვა თვიანი მუშაობის შემდეგ, რეჟისორმა სცენაზე მოხუცთა თავშესაფრის ბუზღუნა, მიამიტი, ლაღი თუ ლირიკული ბინადრები გააცოცხლა ეს ის ადამიანები არიან, რომლებიც წლების წინ ოპერის მომღერლები იყვნენ და რომლებიც ცხოვრებამ სცენიდან კულისებში მოისროლა. თავშესაფარში შეკრებილები ერთმანეთს უზიარებენ იმ დიდ ტკივილს, რაც სიბერემ არგუნა მათ. ახალგაზრდობა, სიცოცხლე, სცენა, მაყურებელი, აპლოდისმენტები ენატრებათ. ენატრებათ დრო, როდესაც სხვებისთვის საჭირონი იყვნენ. ახლა კი, პანსიონატში თავმოყრილები თითქოს ხელახლა იბადებიან, თითქოს ხელახლა განიცდიან იმას, რაც წლების წინ მათ სიცოცხლეს ალამაზებდა. მშვიდობის მაძიებელი ჩიტებივით შესციცინებენ ერთმანეთს და ეჩვევიან აზრს, რომ ცხოვრება უთეატროდ უნდა განაგრძონ.


სპექტაკლში რუსთაველის თეატრის უდიდესი მსახიობები მონაწილეობენ: კ.კავსაძე, ზ. ლებანიძე, ჯ. ღაღანიძე, მ.ჯანაშია, მ.კახიანი, თ. გიორგაძე, მ. გამცემლიძე, დ. ხარშლაძე. გასულ წლებში კი ზოგიერთ მათგანის როლს ზ.კვერენჩხილაძე, კ.საკანდელიძე, გ.საღარაძე და მ.ჩახავა ასრულებდნენ. ალბათ, პირველ რიგში, სწორედ ამან განაპირობა სპექტაკლის ასეთი დიდი წარმატება. უკვე მეშვიდე წელია თეატრის მცირე სცენაზე გრიმწასმული „მოხუცი ჯამბაზები“ ჩნდებიან და თავიანთი სევდიანი თუ მხიარული მონოლოგებით თეატრში მისულ მაყურებელს დაუვიწყარ სიამოვნებას ანიჭებენ.
რეჟისორმა მსახიობებთან, მხატვარ ანა ნინუასთან და ქორეოგრაფ კოტე ფურცელაძესთან ერთად რუსთაველის თეატრის ისტორიას კიდევ ერთი უმნიშვნელოვანესი დადგმა შესძინა.
შეიძლება ითქვას, რომ ეს ორმოქმედებიანი სევდიანი კომედია პატარ-პატარა ეტიუდების ნაზავია, რადგან თითოეული მონოლოგი ცალკე აღებული მონოსპექტაკლის ფუნქიას ატარებს.


2008 წლის 18 ივლისს გამოცემულ სტატიაში „ჰოპლა, ჩვენ ვცოცხლობთ!..“ თეატრმცოდნე ნათელა არველაძე ამ სპექტაკლში მონაწილე მსახიობების შესახებ წერს: „რუსთაველის თეატრის უფროს თაობას ჯერ კიდევ ძალუძს გამაოგნებელი, აღტკინებული, მოულოდნელი ფანტაზიითა და გრძნეული არტისტიზმით გაანათოს სცენა, გვაგრძნობინოს უსაშველო ხიბლი ნიჭიერებისა, ძალმოსილება სცენისა, ძლევამოსილება ოსტატობისა, დიდებულება თეატრის სიყვარულისა, გიჟმაჟი თამაშისა, გარდასახვის ხელოვნებისა.“


აი, რა უთქვამთ თვითონ მსახიობებს:
მარინა კახიანი: „საერთოდ სპექტაკლი მსახიობისთვის მთელ ცხოვრებას ნიშნავს, მითუმეტეს, როდესაც ასეთი მსახიობების, ცოცხალი ლეგენდების გვერდით დგახარ. თან ყველასთან ერთად და არა ცალ-ცალკე. იმ დღის ყოველ წამს განსაკუთრებულად ვაფასებ, როდესაც მათთან ერთად იმ ამაღლებულ ადგილზე ვდგავარ, რასაც სცენა ჰქვია.“
მარინა ჯანაშია: „ეს სპექტაკლი ჩემთვის დიდი ზეიმია, ცხოვრების ერთი დიდი მნიშვნელოვანი და საინტერესო ნაწილი.“
კახი კავსაძე: „ეს სპექტაკლი ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. დიდი სითბო მოდის მაყურებლისგან. ჩვენი ყველაზე დიდი საჩუქარი აპლოდისმენტებია. ეს გულით დაკრული ტაშია, რომელსაც ჩვენ ვგრძნობთ.“
ჯემალ ღაღანიძე: „ხომ ხედავთ რა ამბავია დარბაზში?! მეორედ დაბადებაა ჩემთვის ეს სპექტაკლი.“
ზინაიდა კვერეჩხილაძე: „ეს სპექტაკლი ჩემთვის სიხარულსა და ბედნიერებას ნიშნავს.“
ირაკლი გამრეკელი
XX საუკუნის 20-50-იანი წლების ქართულმა კულტურამ აითვისა და გაითავისა მსოფლიო ინოვაციები, შექმნა თვითყოფადი სახე, რომლის გარეშეც შეუძლებელი იქნება მხატვრულ-ისტორიული სპექტრის სრული წარმოდგენა. ეს პერიოდი თავისი რთული და მრავალფეროვანი მოვლენებით საოცარი შემოქმედებითი სტიმული იყო და არის დღესაც. XX საუკუნის ხელოვნების ყველა დარგი სტილური, მსოფლმხედველობითი მრავალფეროვნებით გამოირჩეოდა. ქართული პროფესიული სცენოგრაფიაც ამ საუკუნის პირმშოა. იგი სრულიად ასახავს იმ ძირეულ ტენდენციებს, რომელიც არსებობდა იგივე ხანის ხელოვნების სხვა დარგებში.
ქართული სასცენო მხატვრობის ისტორიაში მთელი ეპოქა შექმნა ი.გამრეკელმა. იგი თავიდან თეატრში კ. მარჯანიშვილმა მიიწვია, ხოლო შემდეგ სანდრო ახმეტელთან ერთად განაგრძო საქმიანობა. ახმეტელისა და გამრეკელის მსოფლაღქმა და  ესთეტიკა ზუსტად ემთხვეოდა ერთმანეთს. თეატრალური ხელოვნების ზოგად ავანგარდულ ტენდენციებთან ერთად  ს. ახმეტელის შემოქმედება ეროვნული ხასიათის მიმართ განსაკუთრებული ინტერესით გამოირჩეოდა. ი.გამრეკელის მხატვრობა თავისი ფანტასმაგორიულობითა და ფერადოვნების თამამი შეხამებებით სწორედ ის იყო, რაც რეჟისორს ყველაზე მეტად სჭირდებოდა. მისთვის ერთდროულად მისაღები იყო როგორც მდიდარი და კონტრასტული კოლორიტი, ასევე მკაცრი, თავშეკავებული, შავით, თეთრითა და ნაცრისფერით შექმნილი ესკიზები.
რაც შეეხება კოსტიუმებს, მათი წყობა და კომპოზიციური გადაწყვეტა ყოველთვის ნაწარმოების არსიდან იყო ნაკარნახევი. ყოველ მათგანს თან ახლავს ასევე მხატვრის ინდივიდუალური ხედვა, რაც ფიგურების აღნაგობის დისპროპორციასა და სახეების სევდიან გამომეტყველებაში ვლინდება. რუსთაველის თეატრის მუზეუმში დაცულია გამრეკელის 1924 წელს შესრულებული გრაფიკული სერია „ცირკი“, რომელიც კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს მხატვრის შემოქმედების მრავალმხრივობას, აქ ყოველ ფურცელზე ორი აკრობატის სავარჯიშო ილეთია ნაჩვენები. ფიგურების აღნაგობა სრულყოფილია, მოძრაობები კი პლასტიკური და ჰარმონიული. რჩება შთაბეჭდილება, თითქოს ყოველი კომპოზიცია წინა მოქმედების გაგრძელებაა. ერთმანეთში გარდამავალი ფორმები და უსასრულო მოძრაობის რიტმი ფუტურიზმის სტილისთვის დამახასიათებელ ეფექტს იწვევს. 

 

1931 წელს ირაკლი გამრეკელმა ფ.შილერის „ყაჩაღები“ გააფორმა („ინტირანოს“ - ალ. ახმეტელი; შ. აღსაბაძე) . „ყაჩაღების“ დეკორაციული გაფორმება დასტურია იმისა, თუ რაოდენ ღრმად ჩასწვდა მხატვარი „ქარიშხლისა და შეტევის“ რთულ ეპოქას. მან ოსტატურად ამოხსნა ნაწარმოების იდეა. სპექტაკლში დეკორაციის ძირითადი ელემენტი ფესვმაგარი, ტოტებგაშლილი ხე გახლდათ. მხატვრობა შავ-ლურჯ ფერებში იყო გადაწყვეტილი, რომელსაც განათების მეშვეობით წითელი ალი დაჰკრავდა. შეთქმულების სცენაში ტყე ბობოქრობდა, ხალხი დრტვინავდა: „ძირს დესპოტიზმი და ტირანია!“. ეს ყველაფერი საოცარ ემოციას ქმნიდა. თეატრალური ხელოვნების ისტორია არ იცნობს ფ.შილერის სახვითად ასეთ გადაწყვეტას. 

ირაკლი გამრეკელი რომ თავისი ქვეყნის ეროვნულ სულსა და მის ხასიათს გრძნობდა სპექტაკლი „თეთნულდი“ ამის კიდევ ერთი დასტურია. სწორედ ამ იდეას ეყრდნობოდა გამრეკელის თეატრალურ-დეკორაციული მხატვრობა.


1962 წელს ამერიკაში მონოგრაფია გამოიცა, სადაც ავტორი ვერა მოუერი რობერტსი მსოფლიოს დეკორაციული ხელოვნების დიდ მოღვაწეთა შორის მოიხსენიებს ირაკლი გამრეკელს. ავტორმა ეს შრომა ქ-ნ ელენე გამრეკელს აჩუქა. იგი ირაკლი გამრეკელის სახლ-მუზეუმში ინახება.

Theatrical Costumes
When everything ends, applauses stops and lights go off, they return back to their old, cozy wardrobe. All of them are special; each carries its own history and has an amazing aura. Plenty of old and new costumes are kept at Rustaveli theatre. They were designed for the Georgian legendary actors. Some of them have passed more than a century and occupy their respective part in the history. 

Costumes were often sent to other theatres from Rustaveli theatre in order to provide assistance, sometimes they altered them, but now, all the costumes, which are kept at Rustaveli theatre, are exponents and can’t be amended. Part of costumes was moved to the theatre’s museum, so anyone willing to have a look at those amazing costumes may visit the latter venue.

Recently, costumes from Rustaveli and Marjanishvili theatres were authenticated and exhibited by the International Center of Art. Head of Rustaveli theatre museum, Bela Chumburidze says, that there was an interesting discovery in the working process: one of the historical costumes from “great sovereign” (which is kept at theatre museum), created by Soliko Virsaladze, was compared with existing photographic material (with A. Khorava depicted). As it appeared, costume ornaments on the photo differ from the ornaments of the costume, which is kept at the theatre museum. Therefore, we can say, that the costume, which is kept at Rustaveli theatre museum didn’t belong to Mr. Akaki Khorava. It belonged to Erosi Manjgaladze, which was a double of Akaki Khorava.  A. Khorava’s costume is kept at the theatre’s wardrobe.

In “great sovereign” Aleksandra Toidze, who played the role of Irina Godunova, also wore the marvelous costume. In 1957, "Boris Godunov" was staged where the role of Xenia Godunova played Lika Chavchavadze. Aleksandra Toidze’s beautiful costume was moved to this performance and adjusted to Lika Chavchavadze’s character. Today, Soliko Virsaladze’s costumes are as majestic and impressive as many years ago.

They say that costumes are breathing, that they have an amazing mysticism… Indeed, costume has a significant influence over the mood of every actor, helps them to feel their character. Costume and an actor together create wonders what we see on stage later. One shall mention performance - “the serpent woman”, which was directed in 1998 by Robert Sturua and David Sakvarelidze. Costumes and decoration was created by Gogi Aleksi-Meskhishvili.


(Sketch of the performance is guarded at the Rustaveli theatre’s museum)

The performance doesn’t go beyond magic world. This was an unusual harmony of the director and the art director, where each color was significant, sonorous and field. Mr. Gogi’s costumes were colorful and impressionable. Iranian painting made everything more mystical and fairytale-style.


(Sketch of the performance is guarded at the Rustaveli theatre’s museum)

Each costume is made tastefully and adjusted to characters. It’s impossible to go by and not to simply stop and enjoy when you see the serpent woman’s costume, which wore actress Nino Kasradze. This is a beautiful black velvet costume, decorated with colorful gems. The costume is kept at the Rustaveli theatre’s museum.

Frankly speaking, it’s impossible to express all the emotions by words, when you see that old costumes. Everything, what is kept in the Rustaveli theatre museum and theatre’s storage, is the most beautiful result of the combination of efforts and imagination. This is a history, which can be experienced.


ჯადოსნური ღამეები რუსთაველის თეატრში
მაკო გოჩაშვილი

2015 წელს რუსთაველის თეატრს არა ერთი, არამედ უამრავი მეკვლე ჰყავდა, რომლებიც გაბადრული სახითა და გაბრწყინებული თვალებით უყურებდნენ რუსთაველის თეატრის დიდი სცენის ხავერდოვან წითელ ფარდას, ცქმუტავდნენ, ფეხებს აბაკუნებდნენ, ადგილზე ვერ ჩერდებოდნენ, მღეროდნენ, ერთმანეთს შესციცინებდნენ და ჯადოსნური ღამის დაწყებამდე წამებს ითვლიდნენ. მეც მათ გვერდით ვიჯექი. მას შემდეგ, რაც აფიშაზე ამოვიკითხე გვარები: კახიანი, დოლიძე, ღაღანიძე, სარალიძე, ხარშილაძე, აბრამიშვილი, გულიაშილი, ხუსკივაძე, სუხიტაშილი, მაყაშვილი, ბარბაქაძე და სხვები, ერთი სული მქონდა, ძველი თუ ახალი თაობის მსახიობები დიდი თუ პატარა როლებით, ყველა ერთად მენახა საახალწლოდ მორთულ-მოკაზმულ სცენაზე.


ახალი წლის ჯადოსნური ათი დღის განმავლობაში, რუსთაველის თეატრის ჩაბნელებულ დარბაზში ჯადოსნური ღამე დგებოდა, ხანდახან ორჯერაც კი. ჯადოსნურობას პირველ რიგში ის სძენდა, რომ სცენაზე თეატრის თითქმის მთელი დასი იდგა: ხანუმა მარინა კახიანი, მასხარა ირაკლი სანაია, არგენტინული ტაგნოს ოსტატები - ია სუხიტაშვილი და სანდრო მიკუჩაძე, მეეზოვე ტრისტან სარალიძე, ტოკიოელი ქეთი ხიტირი, ხან მოცეკვავე და ხან მომღერალი, ხან მოხუცი და ხანაც ახალგაზრდა რუსკა მაყაშვილი, ჭრელა-ჭრულა კოსტიუმებში გამოწყობილი მომიტინგე კლოუნები. მათ რიცხვს ემატებოდნენ პაწაწინა ბალერინა-ფერიები და სპექტაკლის ორი მთავარი პატარა მოქმედი გმირი, რომლებსაც ამ ახალი წლის ჯადოსნურ ღამეს ერთადერთი კითხვა აწუხებდათ, არსებობს თუ არა თოვლის ბაბუა?!



მგონი, რომ ასეთი საზეიმო და სახალისო განწყობა წლის შესანიშვანი დასაწყისია თეატრისთვის. სპექტაკლის რეჟისორებმა, რობერტ სტურუამ და ნიკოლოზ ჰაინე-შველიძემ პარტერში თუ აივანზე მსხდომ მაყურებელს არაჩვეულებრივი საახალწლო ზღაპარი აჩუქეს და თეატრში მოსული თითოეული ბავშვის ცხოვრების თუნდაც ორი საათი გააფერადეს.